Zanieczyszczenie powietrza w Polsce - przyczyny, źródła i konsekwencje

EKODZIENNIKARZ.PL

Zanieczyszczenie powietrza to dziś jedno z najbardziej niebezpiecznych zjawisk związanych ze środowiskiem naturalnym. Pomimo że prowadzone od dziesięcioleci działania ochronne przyniosły znaczną poprawę, w Polsce poziom zanieczyszczenia powietrza pozostaje bardzo wysoki. Według raportu z 2020 roku miasto Orzesze znalazło się na niechlubnym pierwszym miejscu w rankingu najbardziej zanieczyszczonych miejscowości. Problem jakości powietrza pozostaje więc wciąż aktualny.

Rodzaje zanieczyszczeń powietrza można podzielić na naturalne, takie jak wietrzenie skał, pożary lasów, pył kosmiczny, wyładowania atmosferyczne czy wybuchy wulkanów. Tylko te czynniki mają wpływ na pogorszenie jakości powietrza w Polsce. Co prawda, w naszym kraju nie ma wulkanów, które mogłyby mieć znaczący wpływ na jego stan. Wszystkie poważne problemy z zanieczyszczeniem powietrza wynikają więc z działalności człowieka.

Do największych zagrożeń środowiska należy emisja do atmosfery gazów, takich jak tlenki azotu i gazy węglowe, które przyczyniają się do globalnego ocieplenia. Należą do nich także metan, para wodna, freony, ozon oraz gazy przemysłowe. Najgroźniejsze dla zdrowia człowieka są pyły węglowe, wielopierścieniowe związki organiczne (np. węglowodory aromatyczne), pyły zawieszone i ołów. Do zanieczyszczeń powietrza zaliczają się również tlenki miedzi, cynku, kadmu i niklu.

Szczególnie niebezpieczne są pyły zawieszone – drobne cząstki ciał stałych zawierające węglowodory aromatyczne, metale ciężkie, dioksyny czy azbest. Im mniejsze cząstki, tym groźniejsze dla zdrowia ludzi i zwierząt. Największe ich stężenie w polskich miastach notuje się zimą, gdy wzrasta spalanie paliw do ogrzewania domów. Zjawisko to określa się mianem smogu.

Źródła zanieczyszczeń powietrza w Polsce

Podstawowym problemem zanieczyszczeń powietrza jest ich lokalny charakter, choć toksyny zawieszone w atmosferze łatwo rozprzestrzeniają się na duże odległości. W Polsce jednym z głównych źródeł emisji jest spalanie paliw kopalnych w energetyce i przemyśle. Wszędzie tam, gdzie są one źródłem energii lub ciepła, dochodzi do emisji tlenków węgla, tlenków azotu, dwutlenku siarki oraz niemetanowych lotnych związków organicznych.

Do poważnych źródeł zanieczyszczeń zalicza się także rolnictwo, które uwalnia do atmosfery duże ilości amoniaku i metanu. Za emisję pyłów odpowiadają głównie gospodarstwa domowe oraz przemysł, a za gazy cieplarniane – energetyka i rolnictwo. Procesy spalania w przemyśle są również głównym źródłem emisji metali ciężkich.

Nie da się ukryć, że w ostatnich latach podjęto wiele działań w celu poprawy jakości powietrza. Dla przykładu, w latach 2018–2019 emisja SO₂ spadła o 14%, a CO₂ o 10%. Przyczyniły się do tego m.in. termomodernizacja sektora energetycznego, poprawa jakości węgla oraz wprowadzenie rygorystycznych limitów emisji.

Różnice regionalne pozostają jednak duże. Pod względem emisji CO₂ najgorzej wypadają województwa mazowieckie, śląskie i łódzkie. Największa emisja podtlenku azotu w 2019 roku została odnotowana w województwach mazowieckim i wielkopolskim, a najwyższe roczne stężenie tlenków azotu w 2020 roku wystąpiło w województwie małopolskim, szczególnie w Krakowie i jego aglomeracji. Najwięcej dni z przekroczeniem stężenia ozonu – aż 22 – zanotowano we Wrocławiu i okolicach.

Do najpoważniejszych problemów nadal należy emisja pyłów zawieszonych. Polska niekorzystnie wypada na tle innych krajów – krajowa norma narażenia na pył PM2,5 wynosi 20 µg/m³, a nasze wskaźniki są znacznie wyższe. Pod względem emisji SO₂ Polska zajmuje pierwsze miejsce w Europie, a pod względem emisji tlenków azotu – czwarte, ustępując Niemcom, Francji i Wielkiej Brytanii. W przypadku pyłów PM10 gorzej wypadają tylko Chorwacja, Bułgaria i Grecja, a w przypadku PM2,5 – Bułgaria.

Konsekwencje zanieczyszczenia powietrza

Zanieczyszczenie powietrza to poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi. W aglomeracjach, gdzie normy toksycznych substancji są znacznie przekroczone i utrzymuje się smog, obserwuje się częstsze problemy zdrowotne u dzieci i dorosłych.

Szczególnie groźny jest pył zawieszony. Wdychany wraz z powietrzem przenika do płuc, a następnie wraz z krwią rozprzestrzenia się po organizmie. Skutki zdrowotne obejmują osłabienie czynności płuc, kaszel, zapalenie oskrzeli i nasilenie objawów astmy. Drobne cząstki pyłu mogą prowadzić do nowotworów płuc, miażdżycy, niewydolności serca czy zapalenia naczyń krwionośnych.

Długotrwała ekspozycja na skażone powietrze wiąże się również z uszkodzeniami układu nerwowego oraz niewydolnością śledziony i wątroby. Skutki zanieczyszczeń mają także wymiar ekonomiczny. Jak podaje Europejska Agencja Ochrony Środowiska, rocznie kosztują one społeczeństwo od 277 do 433 mld euro i odpowiadają za około 9 milionów zgonów na świecie.

autor: Dawid Gruchlik